Eind januari 2025 heeft een team van experts vanuit WHO en ECDC European Centre for Disease Prevention and Control (European Centre for Disease Prevention and Control ) een externe evaluatie gedaan om de kritieke lacunes in het Nederlandse gezondheidsstelsel te identificeren. Als onderdeel hiervan zijn biosafety en biosecurity  beoordeeld, waarna aanbevelingen zijn gedaan voor verdere versterking.

In de International Health Regulations (IHR 2005) van de WHO zijn afspraken vastgelegd tussen de 196 WHO lidstaten over wat een land geregeld moet hebben om de volksgezondheid te kunnen borgen. Een van de verplichtingen van de IHR is de jaarlijkse zelfevaluatie, maar als land kun je ook een vrijwillige externe evaluatie laten uitvoeren, de zogenaamde Joint External Evaluation (JEE). De JEE wordt uitgevoerd door de WHO en brengt in kaart wat een land geregeld heeft om risico's voor de volksgezondheid te voorkomen, te signaleren en hoe te reageren in geval van een incident, waarbij ook eventuele onvolkomenheden of hiaten in het systeem aan het licht zullen komen. Het JEE team zal op basis van deze bevindingen advies uitbrengen om de paraatheid en respons van een land te versterken.

Naar aanleiding van de COVID-19 pandemie wil ook de Europese Commissie beter zicht hebben op de borging van de volksgezondheid in Europese lidstaten. In december 2022 is daarom de nieuwe Europese verordening voor grensoverschrijdende gezondheidsbedreigingen (‘Serious Cross Border Threat to Health, EU Regulation 2022/2371()) van kracht geworden. Deze nieuwe verordening schrijft voor dat landen eens per drie jaar deelnemen aan een verplichte evaluatie van hun paraatheid- en responsplannen. De evaluatie wordt uitgevoerd door het ECDC, onder de werktitel Public Health Emergency Preparedness Assessment (PHEPA). Het proces van de PHEPA heeft veel overeenkomsten met de JEE van de WHO. 

Nederland heeft als eerste Europese lidstaat de JEE en PHEPA gecombineerd in een gezamenlijke evaluatie door ECDC en WHO, die van 27 t/m 31 januari 2025 heeft plaatsgevonden. ‘Biosafety & Biosecurity’ is één van de capaciteiten die beoordeeld zijn. In de PHEPA zijn biosafety en biosecurity onderdeel van Capaciteit 3 (Laboratorium) en in de JEE is het een op zichzelf staande capaciteit (P7). De evaluatie is daarom gedaan op basis van de JEE methodologie. Capaciteit P7 bestaat uit twee indicatoren; P7.1 is gericht op biosafety en biosecurity beleid en toezicht, P7.2 op educatie en training (zie tabel). De scope van deze capaciteit is breed en omvat zowel biosafety als biosecurity voor humane, dier en plantpathogenen, en GGO’s.

De WHO JEE tool biedt een methodologie voor de zelfevaluatie die voor elke capaciteit bestaat uit inhoudelijke vragen, een scoringstabel, beschrijving van sterktes en uitdagingen en sluit af met aanbevelingen. Voor de zelfevaluatie van P7 Biosafety en Biosecurity is een werkgroep van stakeholders samengesteld met expertise dekkend voor de verschillende onderdelen van P7. Om te verifiëren of de zelfevaluatie zoals uitgevoerd door de werkgroep representatief is voor organisaties in heel Nederland, is deze getoetst tijdens een van de workshop sessies bij de jaarlijkse kennisdag van Bureau Biosecurity. Het door de werkgroep geschetste beeld bleek overeen te komen met dat van de deelnemers van de workshop, en ook konden zij zich vinden in de scores.

Na goedkeuring van de minister van VWS Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) is de zelfevaluatie met ondersteunende documenten toegestuurd aan de WHO en ECDC, waarna het evaluatie team van WHO en ECDC de zelfevaluatie hebben beoordeeld ter voorbereiding op het bezoek. Tijdens het bezoek eind januari is een samenvatting van de zelfevaluatie gepresenteerd en zijn vragen van het JEE/PHEPA-team beantwoord. Het team kon zich vinden in de scores en aanbevelingen voor Capaciteit P7, zoals voorgesteld door de werkgroep. Het merendeel van de aanbevelingen is gericht op het versterken van biosecurity, omdat dit als de zwakste schakel in het whole-of-governement systeem is aangemerkt. Aanbevelingen richten zich op biosecurity wetgeving en de implementatie daarvan, de integratie van biosecurity en dual-use in academische opleidingsprogramma’s en de introductie van de rol van Biorisk Management Advisor met mandaat op het gebied van biosafety, biosecurity en dual-use. Het JEE/PHEPA rapport zal binnenkort gepubliceerd worden op de JEE pagina van de WHO.